Zawód pielęgniarki odróżnia od innych zawodów jego wyjątkowy charakter. Profesja ta polega na wykonywaniu świadczeń zdrowotnych mających na celu zapewnienie bezpieczeństwa i podstawowych potrzeb w zakresie świadczeń pielęgnacyjnych, zapobiegawczych, diagnostycznych, leczniczych i rehabilitacyjnych oraz samodzielnym wykonywaniu bez zlecenia lekarskiego tych świadczeń pacjentom.
Podstawowym aktem prawnym określającym i regulującym zasady wykonywania zawodu pielęgniarki oraz wskazującym na role i kompetencje zawodowe pielęgniarek jest ustawa o zawodach pielęgniarki i położnej.
Wykonywanie zawodu pielęgniarki polega na udzielaniu świadczeń zdrowotnych, w szczególności na: rozpoznawaniu warunków i potrzeb zdrowotnych pacjenta; rozpoznawaniu problemów pielęgnacyjnych pacjenta; planowaniu i sprawowaniu opieki pielęgnacyjnej nad pacjentem; samodzielnym udzielaniu w określonym zakresie świadczeń zapobiegawczych, diagnostycznych, leczniczych i rehabilitacyjnych oraz medycznych czynności ratunkowych; realizacji zleceń lekarskich w procesie diagnostyki, leczenia i rehabilitacji; orzekaniu o rodzaju i zakresie świadczeń opiekuńczo-pielęgnacyjnych; edukacji zdrowotnej i promocji zdrowia.
Szczególne kompetencje pielęgniarek wynikają z innych przepisów prawnych. Przykładem takich regulacji jest ustawa o podstawowej opiece zdrowotnej, ustawa o Państwowym Ratownictwie Medycznym. Ponadto pielęgniarki otrzymały nowe uprawnienia zawodowe. Przykładem tych kompetencji zawodowych są: